Bardzo lubię zwiedzać kraje Północy przez muzea. Kiedy po raz pierwszy wybierałam się do Helsinek, na mojej liście rzeczy do zobaczenia również dominowały miejsca związane ze sztuką. Spośród wielu fińskich galerii, muzeów historycznych i innych instytucji kultury związanych ze sztuką w pierwszej kolejności wybierałam te, w których znajdę prace Akselego Gallena-Kalleli. Fanom Finlandii tego artysty nie trzeba przedstawiać, a i dla mnie jako miłośniczki sztuki jego nazwisko wciąż pozostaje numerem jeden fińskiej historii sztuki. Zabieram Was więc w wirtualną podróż po muzeach, w których znajdziemy prace tego fińskiego malarza, fascynującego różnorodnością podejmowanych tematów i wykorzystywanych stylów.
Ateneum, Fińska Galeria Narodowa w Helsinkach
Pierwszy przystanek wydaje się oczywisty, a jednak każdemu, kto zagląda do Helsinek choćby na chwilę, polecam zajrzeć do tego muzeum. Jest to miejsce kluczowe dla rozwoju fińskiej sztuki, bowiem powstało z inicjatywy członków Fińskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych i dla wielu młodych artystów było pierwszym etapem edukacji artystycznej. Ale obecnie Ateneum to przede wszystkim największa kolekcja fińskiego malarstwa, w której nie brakuje słynnych płócien autorstwa Gallena-Kalleli.
Podczas wizyty w Fińskiej Galerii Narodowej możemy więc obejrzeć na żywo zarówno Matkę Lemminkäinena, jak i Tryptyk Aino czy Przeklinającego Kullervo. Te obrazy nawiązujące treścią do Kalevali znajdziemy w niewielkiej odległości od siebie, w głównej sali muzeum. Ale wiszą tu także wcześniejsze obrazy Kalleli: impresjonistyczny Chłopiec z krukiem czy noszący już ślady symbolizmu Démasquéé, portret nagiej kobiety wyzywająco patrzącej na widza. W kolekcji nie brakuje też japonizujących kompozycji, takich jak widoki na jeziora czy zbliżenia na świat fińskiej fauny i flory: dzięcioła, angelikę czy brzozę.
Muzeum Sztuki Didrichsenów w Helsinkach
To muzeum, mieszczące się w nowoczesnej wilii w luksusowej dzielnicy stolicy, samo w sobie jest dziełem sztuki, które warto zobaczyć choćby z zewnątrz. Ale w środku czeka na nas znacznie więcej niespodzianek. Prywatna kolekcja Gunnara i Marie-Louise Didrichsenów zaczęła powstawać w latach 40. XX wieku i choć początkowo kładziono nacisk na przykłady sztuki fińskiej przełomu XIX i XX wieku, wkrótce dołączył do nich pokaźny zbiór artefaktów z Ameryki Południowej oraz grupa rzeźb, które możemy oglądać w ogrodzie.
W katalogu kolekcji znajdziemy trzy dzieła autorstwa Akselego Gallena-Kalleli: Grający Väinämöinen, Chmury oraz Pejzaż zimowy. Ten drugi traktowany jest niemal jak wizytówka muzeum, często wypożyczany na wystawy czasowe, przez co też niestety nieobecny na galerii stałej. Jego brak rekompensują jednak płótna innych wielkich malarzy z Finlandii: Eero Järnefelta, Magnusa Enckella, Alberta Edelfelta czy Pekki Halonena.
Willa Gyllenbergów, Helsinki
Drugie prywatne muzeum na naszej liście to siedziba Fundacji Gyllenberg, założonej przez małżeństwo Signe i Ane Gyllenbergów. W roku 1966 Ane przekazała fundacji prywatną kolekcję sztuki i w ten sposób powstało muzeum, obejmujące również wnętrza domu Gyllenbergów. Na ścianach oraz w studiu na piętrze znajdziemy obrazy pędzla zarówno fińskich, jak i europejskich malarzy. Szczególnie miejsce w kolekcji zajmuje malarka Helene Schjerfbeck, ale zobaczymy tu także prace Isaka Wacklina czy Juhaniego Linnovaary.
Twórczość Akselego Gallena-Kalleli jest tu obecna w postaci przede wszystkim jednego, ale istotnego obrazu (którego inną wersję znajdziemy tylko w Chicago). Chodzi o Ad astra, dzieło niemal mistyczne, a przynajmniej w jakimś stopniu ezoteryczne. Dziewczyna z rozpiętymi dłońmi, w pozie przypominającej Chrystusa na krzyżu, wynurza się naga z wody na tle rozgwieżdżonego nieba. Jej rude włosy układają się w płomienie lub nimb dookoła jej głowy, korespondując kształtem z księżycem w tle. Jest to jedno z najbardziej enigmatycznych dzieł Kalleli, uznawane nawet za reinkarnację Aino.
Muzeum Akselego Gallena-Kalleli w Tarvaspää, Espoo
Jeżeli jednak szukać miejsca, w którym dzieła Gallena-Kalleli można oglądać bez względu na wypożyczenia i zagraniczne wystawy, a także prezentowane w ich naturalnym otoczeniu, to należy wybrać się na wycieczkę pod Helsinki. W Espoo znajduje się bowiem dom-pracownia artysty, którą Gallen-Kallela wybudował według własnych projektów w latach 1911-1913. Bajkowy zameczek był przeznaczony dla rodziny malarza oraz jako miejsce pracy twórczej. Znajdziemy tam obecnie pracownię zachowaną w stanie niemal niezmienionym i będziemy mogli wspiąć się na wieżę, z której artysta często obserwował przenoszone potem na płótno widoki.
W zbiorach muzeum znajdziemy wiele szkiców i fotografii malarza, ale też mniej znane dzieła, jak na przykład te malowane podczas wyjazdu rodziny do Afryki. Są to bardzo interesujące, barwne i ekspresywne widoki nieba lub gór, sugestywne pocztówki z dalekiego kraju. Poza nimi znajdziemy tu również jeden z najpopularniejszych chmurobrazów Gallena-Kalleli, mianowicie Jezioro Keitele, którego bardziej znaną wersję możemy oglądać w londyńskim National Gallery.
Kalela, Ruovesi
Zanim jednak artysta osiadł na stałe we własnym domu pod Helsinkami, dużo podróżował po Finlandii i Europie. Jedną z ważnych destynacji, jeśli nie najważniejszą dla Kalleli-malarza narodowego, było Ruovesi z widokiem na fińskie jeziora. Artysta wybudował tu dom według własnego projektu, inspirowanego architekturą regionu Karelii, szczególnie ważnego dla budowania fińskiej tożsamości narodowej. W tym niewielkim drewnianym studio powstała większość ilustracji do Kalevali, a także projekty mebli, tapiserii i fresków na Międzynarodową Wystawę w Paryżu w 1900 roku.
Obecnie budynek jest przeznaczony dla publiczności, a na wystawie można oglądać widoki malowane w trakcie pobytów malarza w Kaleli, czyli między 1895 a 1921 rokiem. Są to zarówno pejzaże, jak i sceny rodzajowe z udziałem członków rodziny, czy przedstawienia samej chatki o różnych porach roku.
Muzeum Sztuki Gösty Serlachiusa (Serlachius-museo, Gösta Taidemuseo)
Będąc w Ruovesi, warto udać się do niedalekiej miejscowości Mänttä-Vilppula, w której odwiedzimy muzea oparte na kolekcjach dwóch Serlachiusów: Gustafa i Gösty. Muzeum sztuki nazwane imieniem tego drugiego mieści w sobie zbiory sztuki europejskiej wieków XV i XIX, a także nowoczesną sztukę fińską. Znajdziemy tu obrazy wspomnianych już Alberta Edelfelta, Magnusa Enckella, Helene Schjerbeck, ale też Hugona Simberga, Marii Wiik czy Victora Westerholma.
Miłośnik twórczości Akselego Gallena-Kalleli powinien przyjechać tutaj szczególnie dla jego obrazu Sympozjum, znanego w kilku wersjach. Jednak tylko ta jedna udostępniona jest publiczności. Na obrazie tym artysta portretuje siebie wraz z innymi członkami utworzonej w 1892 roku Młodej Finlandii. Wśród zblazowanych mężczyzn nad pustymi butelkami po absyncie i wdychających opary wypalonego papierosa siedzą: Gallen-Kallela, Oskar Merikanto, Jean Sibelius oraz Robert Kajanus. Na tej wersji obrazu dostrzeżemy także motyw powtórzony później w Ad astra – zarys kobiecej sylwetki na tarczy księżyca. Druga, częściej reprodukowana wersja obrazu, znajduje się w kolekcji prywatnej.
Muzeum w Turku (Turun taidemuseo)
Wspominałam już ilustracje do Kalevali, które powstawały w Ruovesi i w znacznym stopniu prezentowane są w helsińskim Ateneum. Jednak jeden z najważniejszych obrazów inspirowanych fińskim eposem – Obrona Sampo – znajduje się nie w stołecznych zbiorach, ale w Turku. To właśnie do tego muzeum należy się udać, aby na żywo zobaczyć walkę o magiczny młynek, jedno z najczęściej reprodukowanych dzieł fińskiego artysty i dobry przykład inspiracji artysty sztuką art nouveau i secesją.
W zbiorach tutejszego muzeum znajdziemy również obraz z pierwszej fazy twórczości malarza, mianowicie płótno Stara kobieta i kot. To obok wspomnianego już Chłopca z krukiem przykład wychodzenia Gallena-Kalleli od realizmu w stronę impresjonizmu, zanim poznał symbolizm i zaczął używać mocniejszych barw otoczonych konturem.
Wizyta w Muzeum w Turku opłaca się nie tylko ze względu na twórczość Kalleli, ale również bogate zbiory fińskiego malarstwa nowoczesnego, w tym surrealizmu i pop artu. Obok sztuki współczesnej prezentowane są tu także przykłady sztuki regionalnej, jak i dzieła innych artystów nordyckich.
Mam nadzieję, że wirtualna wycieczka po fińskich muzeach, w których zbiorach znajdziemy interesujące dzieła Akselego Gallena-Kalelli, będzie również zachętą to poznawania twórczości innych fińskich malarzy. Wiele ze wspomnianych tutaj instytucji można zwiedzać z Helsinek, a pozostałe ulokowane są w malowniczych punktach, które same w sobie mogą być nagrodą za dłuższą wycieczkę. W tym przypadku warto udać się w podróż dookoła Finlandii i obejrzeć ją na własne oczy, aby móc porównać je później z widokami namalowanymi przez Akselego Gallena-Kallelę.
Więcej o sztuce północy przeczytać możecie na stronie Utulę Thule (polecamy szczególnie listę 10 fińskich malarzy i artykuł o Ateneum) oraz na facebookowej grupie Sztuka Północy (w której obecnym tematem tygodnia jest Kalevala).
Grupa Pohjola 